Nekada jedna od najljepših građevina u Ulcinju, danas je zaboravljena, napuštena, oronula. Pašina kuća bila je simbol, a sada je postala kuća duhova, deponija, ruglo u centru grada.
Iako je smještena u poznatoj “Ulici 7”, u čijoj se neposrednoj blizini nalaze Stari grad, najstarija osnovna škola u gradu, “Boško Strugar”, pravoslavna crkva sv. Nikole i Ali Pašina džamija, niko od nadležnih organa nije našao za shodno da nešto konkretno preduzme već decenijama.
“Pašina kuća je nekada bila spomenik prve kategorije, pod jurisdikcijom Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture sa Cetinja, a danas je bruka i sramota za sve nas”, kaže ulcinjski hroničar i publicista Ismet Karamanaga.
Prema istorijskim podacima, ovaj objekat oko 1742. godine sagradio je, po naredbi sultana Mahmuda, skadarski paša Jusuf Čaušoli. Cilj dužeg boravka paše i njegovih ljudi u Ulcinju bio je suzbijanje piratstva.
Sredinom 18. vijeka Ulcinjani su, uz podršku gusara sa sjevera Afrike, često napadali mletačke brodove. Osmanska imperija je nakon sklopljenog mira sa Mletačkom republikom, 1719. godine, preduzela snažne mjere kako bi spriječila gusarstvo na Jadranu. 
“Ova kuća je bila dugo vremena jedna od najljepših građevina u Ulcinju. Živjelo je u njoj i po deset familija. Komunisti su je čuvali daleko bolje nego mi. Danas je ona u žalosnom stanju. A imala je najljepše tavane, najljepše rezbarije”, prisjeća se Karamanaga koji se kao dječak igrao oko Pašine kuće.
Od velelepnog zdanja sada su ostale samo konstrukcije. Tragovi ručno rađenog i rezbarenog krova vidljivi su još uvijek na zidovima, veći dio nestao je u ruševinama, dok se ostaci svakodnevno obrušavaju.
Pašina kuća bila je i zadužbina, mnogima je pružala utočište. Danas ljudi koji stanuju oko ovog zdanja, strahuju za bezbjednost svojih mališana.
Mještanin Danilo Bojanović je otac dvoje djece. Pašina kuća mu je praktično u dvorištu, pa djeca tuda svakodnevno prolaze. “Nema koga nijesmo zvali. Obraćali smo se svima, tražili pomoć, pisali peticije. Nikoga nije briga. Nama se djeca ovdje svakodnevno igraju. U stalnom smo strahu od najgoreg. Obrušavaju se ostaci sa krova gotovo svakog dana. Ne znamo više šta da radimo. Niko nije nadležan, kažu ne mogu ništa. Može da pogine dijete, nikog to ne interesuje”, kaže Bojanović.
I njegova komšinica Vesna Stanisljević je ogorčena. “Ovo je sramota. Stvarno ne mogu da vjerujem da u centru grada, u turističkom mjestu, ovako nešto može godinama da stoji. Pa šta smo mi? Da li treba neko da nastrada, da li trebaju djeca sjutra da stradaju!? Meni mati ima 89 godina, ja nju ne smijem da pustim samu, a pokretna je žena. Bojim se da će je nešto ubiti sa krova. Držimo se strogo druge strane zida”, kaže ona konstatujući da je Pašina kuća i leglo zmija.
Peticije su pisane bezbroj puta, ali mještani “Ulice 7” nikada nijesu naišli na razumijevanje. Svjesni opasnosti koja prijeti iz neobičnog komšiluka zahtijevali su od mnogih prethodnih vlasti i gradskih zvaničnika da preduzmu neophodne mjere i restauriraju kuću, prije nego što neko nastrada. Odgovor je, međutim, uvijek bio da Opština Ulcinj nema ingerencija, te da o tome odlučuju Ministarstvo kulture, Uprava za zaštitu kulturnih dobara…
Ipak, mještani ne prihvataju takve izgovore. Jer, Pašina kuća je upisana u registar nepokretnih kulturnih dobara kao dobro od lokalnog značaja.
“Treba da reaguje Ministarstvo kulture, naravno. Ali, od lokalne samouprave treba da potekne inicijativa, da konačno krene nešto da se dešava. Ovo se nalazi na teritoriji opštine Ulcinj i ne može niko da me ubijedi da je to drugačije, džaba peru ruke godinama i govore da nijesu nadležni, da je to ingerencija države”, navodi Karamanaga.
Upravnik Muzeja u Ulcinju Gazmend Kovači ističe da je do urušavanja došlo zbog nebrige nadležnih institucija. “Kao i veći dio kulturne baštine Opštine Ulcinj i ovaj spomenik prepušten je propadanju zbog neadekvatnog odnosa institucije i nedostatka funkcije”, smatra Kovači.
I u Upravi za zaštitu kulturnih dobara ocijenjuju da je do propadanja značajnog kulturno istorijskog spomenika došlo zbog izostanka saradnje lokalnih i državnih institucija, posebno nakon zemljotresa 1979. godine. Iz te institucije su saopštili da je izrađen elaborat o valorizaciji tog kulturnog dobra u kome je detaljno opisano sadašnje stanje kao i mjere njegove zaštite kroz Projekat sanacije, a na osnovu prethodno izvršenih detaljnih konzervatorskih istraživanja.
Ministarstvo kulture je još 2013. godine kroz Program zaštite i očuvanja kulturnih dobara opredijelilo 12.000 eura za izradu konzervatorskog projekta za kulturno dobro Pašina kuća, na osnovu kojeg su trebale biti sprovedene konzervatorske mjere. Navedena svota novca je, kako saznajemo od zaposlenih u toj instituciji, a koji o tome nijesu željeli da govore javno, završila na drugoj adresi, uslijed blokade računa ulcinjskog Centra za kulturu!?
Račun Centra je u tom periodu bio u stalnoj blokadi, pa je novac koji je pristizao, preusmjeravan na izmirivanje dugova. To se dogodilo i sa parama namijenjenim za Pašinu kuću.
U Programu zaštite i očuvanja kulturnih dobara za 2018. godinu Ministarstva kulture Crne Gore navodi se 116 projekata “predloženih od strane nacionalnih i opštinskih javnih ustanova i samostalnih organa uprave iz oblasti kulturne baštine“.
Među tim projektima nije Pašina kuća iako se ističe da je “jedan od glavnih ciljeva tog Programa ravnomjerni razvoj kulture na teritoriji cijele Crne Gore“.
Možda je to jedan od razloga što iz tog Vladinog resora nijesu odgovorili na naša pitanja vezana za ovaj kulturno-istorijski spomenik.
Mještani “Ulice 7” i građani Ulcinja tako nešto smatraju skandaloznim. Osim ljudi koji žive u blizini ovog objekta i strahuju za svoju bezbjednost svojih najbližih, te profesora Karamanage, koji nerijetko podsjeti javnost na urušavanje jednog od nekadašnjih simbola Ulcinja, ostali o Pašinoj kući se, uglavnom, ćute.
Iz Islamske zajednice Ulcinja se godinama najavljuje da bi uz pomoć Turske državne agencije (TIKA) trebali početi radovi na rekonstrukciji Ali Pašine džamije, hamama, kao jedinstvene građevine u Crnoj Gori, te Pašine kuće i Beledije (nekadašnje Gradske vijećnice, koja se nalazi u ulcinjskoj Čaršiji i koja je takođe u ruševnom stanju). “Rekonstrukcijom ovih objekata, koji su dio našeg vjerskog, ali i kulturnog nasljeđa, obogatiće se i podići na viši nivo i naša turistička ponuda“, navode u toj instituciji.
Bivši gradonačelnik Ulcinja Gzim Hajdinaga kaže da je tokom svog mandata (2006-2011) tražio od čelnika TIKA da finansiraju obnovu ovih objekata. “Oni bi se trebali nalaziti i na spisku Turističke organizacije, kao mjesta koje gosti ili posjetioci trebaju svakako da vide prilikom boravka u našem gradu”, kaže Hajdinaga.
Kovači kaže da Muzej namjerava da, u skladu sa zakonom o zaštiti kulturnih dobara, podnese inicijativu za obnovu Pašine kuće. “Predlažemo da sanirani objekat bude u sklopu Muzeja Ulcinja sa karakterom organizovanja raznih aktivnosti iz oblasti kulture”, dodaje on.
Naravno, inicijativa je korisna i hvale vrijedna, ali tek nakon što se uradi konzervatorski projekat. A za to će sredstva, ipak, morati da izdvoji Opština Ulcinj.
Priča je urađena u okviru projekta “Činjenice su važne! Objektivno i inovativno novinarstvo za EU!” koji sprovodi CGO sa RTCG i i Portalom Ul-info. Projekat finansira Evropska unija.
