Svjetski dan vlažnih staništa obilježen je 2. februara – i nikada nije bio važniji trenutak da napravimo pregled onoga što se tog dana slavi i zašto. To je zato što su budućnost naših vlažnih staništa i budućnost čovječanstva neraskidivo povezane, a 2021. godina je naša najbolјa prilika da učinimo nešto povodom toga.
Tokom većeg dijela naše nedavne istorije tretirali smo vlažna staništa kao da nijesu važna. Obale su tu da se na njima gradi, rijeke i jezera su tu da obezbijede neograničene zalihe vode za farme i fabrike, močvare su tu radi razvoja. Ovdje na Sredozemlju vijekovima transformišemo i degradiramo naša vlažna staništa, a od 1970. godine izgubili smo polovinu onoga što je preostalo.
Međutim, ono čega većina nas nije svjesna je da život započinje u vlažnim staništima, a vlažna staništa održavaju kontinuitet života. Ako želimo da imamo bilo kakvu nadu u rješavanje rastućih izazova sa kojima se suočava naš region i ako želimo da obezbijedimo našu održivu budućnost na Sredozemlju, vrijeme je za novi početak i zajednički, složni napor da se spasu i obnove ovi vitalni ekosistemi.
Vlažna staništa dolaze u različitim prirodnim i veštačkim oblicima, od rijeka i jezera do močvara, bara, obalnih sistema i morskih područja, a između njih pružaju osnovne prirodne usluge od kojih zavisi život miliona lјudi u basenu Sredozemlja. Vlažna staništa ne samo da skladište i prečišćavaju većinu naše vode za piće, već snabdijevaju hranom i sirovinama, održavajući lokalne ekonomije. Ona su takođe vitalni centri za biodiverzitet i imaju presudnu ulogu u borbi protiv klimatskih promjena.
Ali, danas rastući zahtjevi poljoprivrede, industrije, turizma i urbanog razvoja potisnuli naša vlažna staništa na ivicu održivosti. Prekomjerno zahvatanje vode (dvije trećine za polјoprivredu) smanjilo je protoke između 25-75% tokom posljednjih decenija, a predviđa se da će se tokom narednih 20 godina dostupnost slatke vode smanjiti za 15%. Sa isušivanjem i uništavanjem vlažnih staništa, vitalni prirodni sistemi se raspadaju čak i dok potražnja raste.
Da li možemo i dalјe ovako? Jednostavan odgovor je – ne možemo. Trenutne projekcije za region Sredozemlja pokazuju da će do 2040. godine oko 250 miliona lјudi živjeti u uslovima nedostatka vode, u odnosu na, već danas, zastrašujućih 180 miliona.
Klimatske promjene – podaci pokazuju da 20% teže pogađaju Sredozemlje od većine drugih djelova svijeta – pojačavaju krizu, podižu temperature, smanjuju kiše i naglo povećavaju poplave, oluje, suše i druge ekstremne klimatske događaje.
Istovremeno, u regionu se brzo razvija kriza biodiverziteta. Vlažna staništa spadaju u ekosisteme sa najvećim biodiverzitetom, ali u sredozemnim vlažnim staništima populacija kičmenjaka gotovo se prepolovila od 1990. godine, a izumiranje predstavlja prijetnju za više od trećine vrsta vlažnih staništa. Razvoj i zagađenje ostavljaju katastrofalne posljedice.
Gubitak biodiverziteta i klimatske promjene su dvije strane iste medalјe: oba pokreću lјudske aktivnosti, a svaki pogoršava onaj drugi.
Ipak, ekosistemi vlažnih staništa mogu pružiti neprocjenjiva prirodna rješenja – ali samo ako im dozvolimo da pravilno funkcionišu.
Zdrava vlažna staništa čuvaju i prečišćavaju vodu, a ovdje na Sredozemlju očajnički nam je potrebno više čiste vode jer se naša atmosfera zagrijeva i populacija nastavlja da raste.
Zdravo vlažno stanište takođe sakuplja gasove staklene bašte, hladeći planetu. Obalna vlažna staništa odvajaju uglјenik po jedinici površine 10-20 puta brže od kopnenih sistema – ali kada se unište, dio tog uglјenika se vraća u atmosferu.
Ekosistemi vlažnih staništa imaju vitalnu ulogu u zaštiti sredozemnih zajednica od rastućih rizika povezanih sa klimatskim promjenama. Oni nas štite od ekstrema svih vrsta, poput kontinuiranog porasta nivoa mora ili sve češćih i nasilnih olujnih udara. Dublje u unutrašnjosti, vlažna staništa upijaju intenzivne kiše, štite od poplava i nadoknađuju niske tokove u vrijeme suše. Smatraju se jedinstvenim rješenjima zasnovanim na prirodi koja nude usluge od velike društvene, ekonomske i ekološke vrijednosti za čovječanstvo.
Prosperitet i blagostanje ljudi Sredozemlja više nego ikad zavise od toga kako brinemo o svom prirodnom kapitalu. Više nego ikad, moramo investirati u sredozemna vlažna staništa jer smo suočeni sa neizvjesnom budućnošću.
Da bismo odgovorili na izazov, potrebne su nam drastične promjene, a 2021. godina nudi priliku da se one pokrenu, i koje ne smijemo propustiti: svijet treba da donese odluku o novom globalnom okviru za biodiverzitet, Evropska unija posvećena je zelenijoj budućnosti prema Evropskom zelenom dogovoru, a UN pokreću deceniju za obnavlјanje ekosistema.
Sve to čini ovaj trenutak idealnim za pokretanje inovativnih politika i planova upravlјanja u regionu koji promovišu obnavlјanje i održivost vlažnih staništa, kao i ravnopravnu upotrebu resursa u polјoprivredi, industriji i turizmu. Sve zainteresovane strane – lokalne zajednice, privatni sektor, organi javne vlasti, akademska zajednica, nevladine organizacije i međunarodni donatori – moraju obezbijediti neophodne podsticaje očuvanju i obnavlјanju vlažnih staništa. Socijalna, ekonomska i politička stabilnost sredozemnog basena zaista je ugrožena.
A šta je sa javnošću, šta možemo učiniti? Pa, vlažna staništa se tiču svih nas i u najbolјem je interesu svih da saznamo više o važnosti ovih nevjerovatnih ekosistema, da proširimo vijest i pružimo podršku svima koji ih čuvaju i obnavlјaju.
Svjetski dan vlažnih staništa 2021. idealna je prilika da počnemo da stvaramo promene u budućnosti sredozemnog biodiverziteta i lјudi na svim nivoima.
Organizacije članice projekta: „Pobolјšanje očuvanja obalnih vlažnih staništa u Sredozemnom basenu“
BirdLife International;
CZIP;
Euronatur;
Hyla;
IUCN ECARO;
IUCN Mediterranean Centre;
MEDSEA Foundation;
MedWet Initiative;
Mediterranean Small Islands Initiative (PIM);
MSJA;
Nature Trust Malta-FEE;
Terra Cypria – The Cyprus Conservation Foundation;
WWF Adria;
WWF Greece;
WWF North Africa;
WWF Spain;
WWF Turkey;
Wetlands International
Napomene:
1) Projekat: „Unapređenje očuvanja obalnih vlažnih staništa u sredozemnom basenu“ okuplјa više od 30 partnera u 10 zemalјa, uz finansijsku podršku fondacije MAVA i ima sljedeće cilјeve:
• Da se obnove obalna vlažna staništa i učini da funkcionišu kao prirodna rješenja za ublažavanje klimatskih uticaja u regionu
• Da podstakne održivu upotrebu vode i smanji vodozahvat
• Da smanji prijetnje koje utiču na obalna vlažna staništa i srodna morska staništa
• Da stvori nove socio-ekonomske mogućnosti zasnovane na obalnim vlažnim staništima
2) Svjetski dan vlažnih staništa ima za cilј da skrene pažnju i pokrene akciju o značaju vlažnih staništa za biodiverzitet i lјudski život na Zemlјi. Takođe obilježava usvajanje RAMSAR konvencije o vlažnim staništima, koja ove godine slavi 50. godišnjicu. U Sredozemlju, sprovođenje Svjetskog dana vlažnih staništa je poseban mandat Sredozemne inicijative za vlažna staništa (the Mediterranean Wetlands Initiative (MedWet) koja okuplјa 27 država potpisnica konvencije Ramsar. Zahvaljujući podršci OFB – Francuske kancelarije za biodiverzitet, Medwet je uključio više od 300 sredozemnih aktera oko same organizacije World Wetlands Day.
