-Sva priča se u našem turizmu praktično svela na priču o investicijama. Gotovo niko ne govori o gostima, njihovim željama, potrebama, preferencijama. Zato više kod nas turizam nije mukotrpan posao i zanat, već sektor da se nešto ugrabi. Preovladala je švercerska logika i ona ubija ovu privrednu djelatnost”, kaže poznati turistički radnik Džaudet-Džo Abazović.
Sličnog je mišljenja dekan Fakulteta za biznis i turizam dr Rade Ratković. “Ispada da je najvažnije da mi gradimo, a da neko dođe i kupi stan”, navodi on.
Oni sa boljim pamćenjem sjetiće se da su prije samo šest godina, u vrijeme investicionog ludovanja, neki preduzetnici sa Primorja govorili da će se ispuniti “crnogorski san”. Uvjeravali su puk da će “brzo doći vrijeme kada će svaki građanin Crne Gore primati hiljadu eura mjesečno, a da ništa neće raditi”!?
Taj bijedni način razmišljanja, ta nakaradna logika i štetočinska praksa dovela je do poražavajućih rezultata na cijelom Crnogorskom primorju, što se najbolje može vidjeti u Budvi. U tzv. metropoli crnogorskog turizma građevinska euforija ne jenjava. Prema podacima sa posljednjeg popisa Budva je grad u kojem ima pet hiljada više stanova nego stanovnika. Opštinski Sekretarijat za privredu i finansije u Budvi kroz turističku taksu legalizovao je u vikend stanovima oko 35 hiljada ležajeva, što je skoro tri puta više nego u hotelskom smještaju na području te lokalne samouprave. U nekim dokumentima crnogorske Vlade se čak navodi da je Budva prostor u kojem više nema mjesta za hotele!?
Vlasnik turističke agencije “Ekskluzivturs” i dugogodišnji predstavnik turističke privrede one velike Jugoslavije u Njemačkoj Vukašin Ćulafić tvrdi da su vikend stanovi pojeli čitavu budvansku regiju, a Budva je betonirana. “Građevinska mafija je definitivno uništila turizam. Imate kvadratni metar stambenog prostora koji se sa svom novom tehnikom i mehanizacijom izgradi za 500 do 600 eura, a prodaje se pet puta skuplje. Ako napravite jednu zgradu, već ste milioner. Na taj način se zarađuju milioni, umjesto da se grade hoteli”, kaže on.
Slična je situacija u Ulcinju. Hoteli učestvuju u ukupnom broju smještajnih kapaciteta sa oko tri odsto!? I pored toga, gradnja apartmana za tržište i vila ne prestaje. Istovremeno na teritoriji te opštine je preko dva miliona kvadratnih metara izgrađenih površina neoporezovano. Samo po tom osnovu opština godišnje gubi oko dva miliona eura, što predstavlja 40 odsto budžeta te opštine.
Inače, ukupni dugovi ulcinjske privrede i građana prema lokalnoj upravi za neplaćene poreze i komunalije prelaze šest miliona eura, koliko su i dugovi te opštine. Dug opštine Budva je čak 11 puta veći!
Dakle, rezultati ovakvog odnosa prema turizmu i prostoru su veoma mjerljivi. Sve je postavljeno naglavačke, odnosno system funkcioniše u interesu pojedinaca, a ne opšteg dobra, države i turizma.
Kome je u takvom sistemu onda stalo do razvoja te privrdne grane koja je veoma osjetljiva, a uz to ima malu profitnu stopu? Ili ga muči činjenica što je ova zemlja sve manje mediteranska? Zašto se iščuđavati što su duž čitavog Primorja iznikla “naselja duhova”, u kojima tokom zime i pored stotine kuća nema žive duše!? Ili što se polovina turističke ekonomije odvija u “sivoj zoni”? Na taj način ruše se kvalitet usluga i cijene, a ljubaznost postaje sve izraženiji problem. Sve se više polazi od fraze ‘ionako ga više neću viđeti’, što je, kada bi se tražio neki izgovor, možda uslovljeno izuzetno kratkom sezonom. Sve se u našem turizmu radi užurbano i kampanjski, a u sezonu se ulazi sa nervozom. Nije onda čudo što se često dešavaju nesporazumi i incidenti, i da blijedi zlatno pravilo turizma i ugostiteljstva da je “gost vazda u pravu”. Posebno se to dešava u slučajevima kada te poslove ne rade školovani turistički radnici i ugostitelji. Vrlo često i nerezidenti. Tu su i činjenice da su prosječne plate u turizmu na nivou zemlje najniže, te da iz godine u godinu imamo sve više radnika sa ugovorom na određeno vrijeme. Poslodavci gledaju da uštede, jer im se ne isplati plaćati zapošljene tokom cijele godine. “Ako se ovakav trend nastavi, u crnogorskom turizmu će raditi samo sezonci, što će svakako imati za posljedicu kvalitet radne snage u grani đe je čovjek nezamjenljiv”, navodi funkcioner Saveza samostalnih sindikata Crne Gore Šefkija-Keko Ljamović.
“Crveno svijetlo” je već upaljeno. Jedno nedavno istraživanje pokazalo je da je Crna Gora na dnu ljestvice ljubaznosti u regionu. Tajni kupci agencije “Heraklea” obraćali su pažnju na pet osnovnih elemenata dobre usluge: pozdrav, utvrđivanje želja kupaca, predstavljanje proizvoda, nuđenje dodatnog proizvoda i zahvaljivanje na posjeti. Na prvom mjestu bila je Hrvatska, Slovenija na drugom, na trećem Srbija, iza nje Makedonija, pa Bosna i Hercegovina, i tek na posljednjem mjestu Crna Gora.
“Prošlo je vrijeme kada su gosti sami dolazili i bili zadovoljni sa svim onim što smo im nudili. Istina, tada sa mnogo više šarma i ljubavi nego što je to danas”, kaže Abazović. Ratković navodi da gosta, na primjer, ne treba ćerati da uzme ležaljku na plaži, ako to ne želi, već mu dopuštiti da leži na svom peškiru ako već tako hoće.
No, mnogi od kupača na našim plažama više nijesu samo gosti, već i domaćini. Ili bar naši susjedi koji su ovdje pokupovali kuće i stanove. I koji dovode svoje rođake i prijatelje, izdaju im svoje nekretnine ne plaćajući za to često ni boravišnu taksu.
Izlaska iz tog lavirinta naprosto nema. Ne bar u srednjem roku, koji u nauci u turizmu iznosi od pet do 15 godina. Na dugi rok smo, kako bi rekao slavni ekonomista Dž.M. Kejnz, ionako svi mrtvi.
