U velikim djelovima Evrope, u periodu 1961-1990. g. temperatura je porasla za 3°C iznad srednje temperature.
U nekim djelovima je veća i do 5 puta od standardne devijacije, sa trendom daljeg porasta zbog velike produkcije štetnih gasova. (izvor: Schar C.: Nature.2004.427,332.).
Godina 2010. je bila najtoplija u posljednjih 10 godina u Evropi, veća za 0,62°C od prosjeka posljednjeg stoljeća (meterološka mjerenja su počela 1880. g.).
Toplotni talasi povećavaju rizik prerane smrti, posebno kod populacija koje imaju ograničene kapacitete za adaptaciju na toplotni stres.
Kada je spoljašnja temperatura preko 36°C, tj. veća od kožne temperature, jedini efektivni mehanizam smanjenja toplote je znojenje.
Hipotalamus koji reguliše termoregulaciju može biti smanjene aktivnosti kod starih i bolesnih.
Mala djeca produkuju više metaboličke toplote, imaju smanjenu sposobnost znojenja, temperatura im brže raste.
Simptomi toplotne iscrpljenosti nastaju kada je spoljna temperatura između 37 i 40°C,i to su: glavobolja, vrtoglavica, muka i povraćanje, slabost mišića i grčevi, blijeda koža, nagli porast temperature). Simptomi toplotnog udara sa ireverzibilnim ostećenjem CNS-a i smrtnim ishodom, nastaju kada temperatura pređe 40°C u trajanju 45 minuta do 8 sati.
Simptomi su: glavobolja, muka, intenzivna žeđ, pospanost, topla, crvena i suva koža, nagli porast temperature, konfuzija, agresija, konvulzije i gubitak svijesti).
Sindrom toplotnog stresa kao nov klinički entitet su definisali Italijani 2003. g. i označava sezonsku (epidemijsku) pojavu povećane stope prerane smrti (najviše kod osoba sa respiratornim i kardiovaskularnim oboljenjima). Smrt nastaje kao posljedica toplotnog talasa udruženog sa zagađenim vazduhom. (Izvor: Heat Stress Syndrome. It. Jour.Chest Dis. 2004.)
U Evropi je avgusta 2003 g. bio ekstremni toplotni talas, najveći u posljednjih 150 godina, koji je u kombinaciji sa zagađenjim vazduhom doveo do prosječnog povećanja smrtnosti za 36% u odnosu na očekivanu. ( Izvor: Frich P: Clim Res 200:19:193)
U Velikoj Britaniji smrtnost je bila veća za 21-38%, a u osoba preko 75 g. čak za 60%, u odnosu na prethodni petogodišnji period.(Izvor: Stedman JR.:Atmospheric Environmnent, 2004:1087.)
U Španiji, Portugaliji i Francuskoj temperature iznad 40°C su bile uzrok smrti i kod osoba koje su izgledale dobrog zdravstvenog stanja.(Izvor: Bosch X. Lancet 2003:362:543)
U Francuskoj je 7 dana temperatura bila 37°C,a u nekim gradovima i do 40°C, uz visoku
koncentraciju zagađenja vazduha – ozona. U Parizu je nakratko bila i restrikcija upotrebe privatnih vozila. Umrlo je 14.800 osoba u svim dobnim grupama, najviše najstarijih. Dodatna potrošnja za hitnu službu je iznosila 748 miliona dolara.(Izvor:Dhainnaut JF: Critical Care 2004:8:1. Bouchama A: Intensive Care Med 2004:30:1).
U Portugaliji je sprovedeno istraživanje posljedica toplotnog talasa 2003. g. u 41 bolnici, na 2.093 bolesnika starijih od 45 godina i dobijen je jasan dokaz da je klimatizacija bolnica smanjila rizik smrtnih ishoda za 40%.
U četiri grada: Milano, Rim, Torino i Đenova, postoji projekat, “Ljetnja urgentna služba za stare,” – termoregulacioni centri za pomoć u situacijama toplotnog stresa, gdje se, između ostalog, objašnjava kako se izračunava procjena toplote – toplotni indeks.
Vreo avgust 2003. godine u Velikoj Britaniji je inicirao stručnjake da diskutuju o temi o javnom zdravlju “Što treba raditi u slučaju toplotnih udara”. Kao najbitnija izdvojena su pitanja:
– ko je u riziku tokom toplotnih udara
– koji su simptomi
– kako se ponašati
– kada treba tražiti savjet
– kako se pravi plan za toplotne ekstreme.
Osobe koje su u riziku kod toplotnih udara su: stari, posebno preko 75 godina, slabo pokretne osobe, demencije i mentalno oboljeli, hronični, respiratorni i kardiološki bolesnici, dijabetičari, oboljeli od bubrežne insuficijencije, osobe koje koriste alkohol, bebe i mala djeca, posebno ispod 4 godine, fizički aktivne osobe – radnici, sportisti i žene,osobe koje koriste ljekove koji mogu poremetiti funkciju bubrega, znojenja, termoregulaciju i elektrolitski balans: (antiholinergici, vazokonstriktori, antihistaminici, diuretici, psihoaktivni lekoantihipertenzivi i slično).
Od adaptacionih mehanizama kod toplotnog stresa znojenje je najbolji način za snižavanje unutrašnje temperature. Fiziološka vazodilatacija u koži povećava znojenje, koje ako traje dugo, dovodi do rizika kardiocirkulatornog kolapsa zbog dehidratacije.
Kod mladih se to lako prevazilazi uzimanjem viška tečnosti, ali ne kofeina i alkohola.
Komitet za javno zdravlje i okruženje Evropskog respiratornog društva 2008.g. na radionici u Belgiji je prvo identifikovao polja od značaja za respiratorno zdravlje ljudi koji proizilaze iz klimatskih promjena u odnosu na:
– plućne bolesnike
– zdravstvene radnike u respiratornom sektoru i
– službena lica zadužena za pravljenje pravilnika i programa u zdravstvu.
Potom je definisao svoj stav i dao preporuke.Prva preporuka se odnosi na manjak znanja zdravstvenog osoblja o ovim pitanjima.
Potrebno je da zdravstvena služba svake zemlje napravi plan za situacije kod toplotnih talasa koji ugrožavaju zdravlje. Ljekari treba da poznaju preporuke za zaštitu od toplotnih udara, da obrate pažnju na posebno osjetljive populacije i naprave pripreme za ljeto, daju adekvatne
savjete o rutinskoj praksi, počev od jednostavnog unosa više tečnosti do korekcije medikamentne terapije.
Preporuke ERS-a za temperaturne ekstreme se odnose na: promjene ponašanja u kući, bolji nadzor nad osnovnom bolešću, alternativne sistema energije za zagrijevanje i hlađenje prostorija, informativne kampanje, itd., do savjeta o potrebi promjene dizajna zidanja stambenih jedinica.
Kada se u velikim gradovima najavi prognoza vremena sa temperaturama preko 32°C u dužem vremenskom periodu, stanovništvo treba putem medija stalno upozoravati o rizicima po zdravlje.
Savjeti koji se daju: skloniti se sa sunca, ne izlaziti napolje između 11 i 15 časova, ne raditi nista preko dana, osim ujutro, ako se mora izaći napolje, nositi kapu, šešir, obući svijetlu ,pamučnu, komotnu odjeću i nositi vodu pri sebi. Neophodno je: rashladiti prostorije u kući( ventilator, klima), tuširati se, prskati lice i vrat vodom, piti veće količine tečnosti (vodu i sokove – ne alkohol, čaj i kafu), jesti hladnu hranu, salate i voće koji sadrže vodu, ne koristiti aspirin ili paracetamol, korigovati medikamentnu terapiju, itd.
ERS očekuje od ljekara pulmologa da se angažuju na svim nivoima u cilju zaštite respiratornog zdravlja ljudi na koje utiču klimatske promjene.
Zaključci Komiteta ERS-a se odnose i na potrebu: da se rade kvantitativna istraživanja podataka kako klimatske promjene utiču na respiratorno zdravlje ljudi, da se unaprijede modeli predviđanja respiratornih obolijevanja, poboljša sistem praćenja promjena koncentracije alergena u vazduhu, definiše set indikatora za incidencu i prevalencu respiratornih bolesti na duže staze, uz praćenje socijalnih i faktora okruženja, itd.
Regionalna kancelarija SZO u Evropi priprema kratkoročne i dugoročne mjere i preporuke za smanjenje efekata toplotnih udara na ljudsko zdravlje. UN očekuju da svaka zemlja ponese odgovornost i rizik za zdravlje svoje populacije zbog štetnog uticaja klimatskih promjena i da ukaže na neophodnost razvijanja nacionalnih i internacionalnih pravila i mjera koje treba da štite javno zdravlje.
