Mjesne zajednice predstavljaju neposredni oblik uključivanja građanja u vršenju javnih poslova i kreiranje javnih politika na lokalnom nivou, što podrazumjeva da građani odlučuju i učestvuju u odlučivanju o ostvarivanju lokalnih potreba i interesa u oblastima kao što su uređivanja naselja, stanovanja, zaštite potrošača, kulture, fizičke kulture, zaštite i unaprijeđvanja životne sredine, kao i drugim oblastima života i rada, u skladu sa statutom opštine. Mjesne zajednice, u skladu sa Zakonom imaju neposredni oblik lokalne samouprave sa svojstvom pravnog lica u pogledu prava i obaveza utvrđenih statutom opštine i aktom o osnivanju. Odlukom o osnivanju mjesnih zajednica, opština Ulcinj je uredila uslove osnivanja, poslove, organe i postupak njihovog izbora, organizacije i rad organa, način odlučivanja, način finansiranja i druga pitanja od značaja za rad mjesnih zajednica. Odlukom Opštine se ističe da je mjesna zajednica dio jedinstvenog sistema lokalne samouprave i da se osniva radi zadovoljenja potreba i interesa lokalnog stanovništva, dok stanovništvo (najmanje 5% građana sa područja za koje se predlaže osnivanje Mjesene zajednice) predlaže inicijativu i kroz zbor građana se formalizuje njeno osnivanje kao i Savjet koji njome rukovodi.
Sve ovo izgleda uređeno sa dobrom osnovom za funkcionisanje, ali kao što je i slučaj sa mnogim oblastima u Crnoj Gori, pa i u opštini Ulcinj, jeste sprovođenje zakonskih normi. Naime, mjesne zajednice u Ulcinju su formirane „preko noći“ 2013. na 2014. godinu usljed zakonske obaveze i skučenog roka za njeno osnivanje. Naime, interesantna je činjenica da je u tom periodu civilni sektor radio na terenu na stvaranje uslova sa formiranje mjesnih zajednica, i onda su njihova nastojanja da uspostave efikasan sistem srušena „ekspeditivnom odlukom i do tada (a i do sada) neviđenom ekspeditino-efektinom procesu čelnika opštine“. Formirane su tada 11 mjesnih zajednica, za koje nakon godinu dana rečeno od tadašnjeg sekretara (preuzeto sa Portala Ul Info) da „tek mali broj od ukupno 11 mjesnih zajednica na području opštine je aktivan…Već duže vrijeme ne funkcionišu ni velike mjesne zajednice, kako što su 1. i 2., koje se nalaze u gradu“. Ove riječi su se mogle replicirati sve do danas, a velika je vjerovatnoća da da će se moći primjeniti i u određenom narednom periodu. Iako sada postoji 14 mjesnih zajednica koje su formirane, sve su praktično neprimjetne i u pasivnom, čast izuzetcima poput mjesne zajednice „Bratica“ i „Štoj“ koje su vidljive u određenoj mjeri.
Kako mjesne zajednice imaju funkciju da odrede probleme i prioritete u uskom području, poput naselja ili sela, ili pak više obližnjih naselja ili sela koje ne obuhvataju preširoku teritoriju i pogotovo ne veliki broj građana, Mjesne zajednice I i II obuhvataju 59% stanovništva prema popisu iz 2011. godine, sa jasnom činjenicom da je taj broj mnogo veći jer obuhvataju prostor koji uključuje Novu Mahalu, Centar Grada, Totoše, Kodre, Đerane I i II, Bijelu goru, Pinješ, stari Grad i Meterize. Stoga se postavlja pitanje kako Savjeti ovih mjesnih zajednica, koji u sastavu imaju po dvije osobe, i koji ne organizuju zborove građana, niti predstavljaju probleme i potrebe teritorije koje pokrivaju i građana koje predstavljaju, niti mogu efikasno da vrše svoju Zakonski propisanu ulogu.
Na osnovu istraživanja koja su sprovedena građani nisu u većini slučajeva konsultovani ni za izbor, niti za potrebe/probleme, određeni dio ne zna koja je njhiova mjesna zajednica, niti koja je njena uloga i ko je predstavlja, dok samo mali dio građana ima uvid u fukcionisanje mjesnih zajednica. Naime, mjesne zajednice su dužne da daju izvještaje o svom radu, ali to nijedna mjesdna zajednica nije učinjela ili pak javnost nema uvida u to. Pored toga, mjesne zajednice se finansiraju od strane opštine Ulcinj, i ne zalazeći u iznos tih finansija, potrebno je da Savjeti mjesnih zajednica o tome obavijeste one koje predstvljaju, ali i sve građane Ulcinja jer je to novac poreskih obaveznika.
S druge strane, i finansiranje opštine ka mjesnim zajednicama je potpuno netransparentno, dok ujedno opština nije obezbjedila ni osnovne uslove za funkcionisanje mjesne zajednica. Način izbora Savjeta je takođe upitna, i većina Savjeta ima nema mandat koji u formalnim pravni osnov da funkcioniše. Upravljačka struktura opštine Ulcinj, uz male izuzetke, nema uspotavljen redovni kontakt sa mjesnim zajednicama, što ukazuje na samo formalno postojanje mjesnih zajednica, i one su samo upotrebljene da podmire političke aspiracije određenih građana.
Mjesne zajednice služe građanima, one su spona između opština i lokalnih naselja i predstavljaju bazu za razvoj lokalih razvojnih politika. Ono što je bitno i što porizilazi iz zakonskih odredbi i primjera dobrih praksi jeste da mjesne zajednice pripadaju ljudima iz ciljanog naselja, moraju biti inkuzivne, otvorene za sve građane, transparentne i da daju odgovore na potrebu lokalnog stanovništva, koji ujedno imaju pravo da biraju ko će biti odgovoran za razvoj i riješavanje problema njihovog naselja.
Ali evidentno je da vlada i građanska apatija i pasivnost. Građani nisu u suštini zainteresovani za podsticanje efikasnosti mjesnih zajednica. Iako većina građana je kroz istraživanje ukazala da je zainteresovana da učestvuje u radu i da nisu konsultovani za probleme mjesne zajednice (preko 63%), ali je i veći broj onih građana koji ni lično niti u grupi sa ostalim građanima pokušali da pokrenete bilo kakvu inicijativu za rješavanje bilo kog problema u lokalnoj zajednici (preko 71%). Jedan od kasnijih primjera dobrog organizovanja građana iz naselja, jeste i formiranje, odnosno odvajanje mjesne zajednice „Pistula“, kako bi sami riješavali svoje probleme i potrebe. Dakle, veoma je niska svijest građana o funkcionisanju mjesnih zajednica, dok lokalne vlasti i dalje misle da oni mogu da znaju više o potrebama naselja nego ljudi koji žive u tim naseljima.
Dakle, građani imaju pravo da odlučuju o njihovom naselju, o njihovoj okolini i o zajednici u kojoj žive, te imaju pravo da raspravljaju i diskutuju o onome šta je potreba njihovog naselja, kao i imaju pravo i na efikasnu i funkcionalnu mjesnu zajednicu. Ako se neko pita zašto je to bitno i važno?! Pa prosto, jer je to zakonska obaveza, jer je to odgovornost opštine, jer je to odgovornost Savjeta mjesnih zajednica, i na kraju jer građani sve to plaćaju.
Građani treba da znaju da se mogu žaliti i kafesiati i „ćakulati“ o politici i nefukcionisanju sistema, ali moraju biti svijesni da bez njihove inicijative i bez njihove želje da se pitaju za svoje naselje, ostaće sva njihova priča kao i sama fukcionalnost mjesnih zajednica j čak još gore – „mrtvo slovo ne na papiru, nego ispisano slovo na ledu“.
Da li očekujete da neko iz drugog naselja ili grada uoči problem unutar vaše kuće?! Nadam se da ne… zato se građanin mora pokrenuti.
P.S. Mjesne zajednice su potpuno zaboravile da žene postoje kao dio njihovih naselja, te su „slučajno“ zaboravili da uključe žene u rad mjesnih zajednica, kako većina kaže, pod izgovorom „da nisu zaiteresovane“, iako većina građana vidi potrebu i važnost uklučivanje žena u rad mjesnih zajednica ( skoro 87%). I da sve odluke koje je bilo koja jesna zajednica su nevalide i pravno nevažeće, jer zakon predviđa potrebu da Savjeti imaju 30% žena u svom sastavu. Ali bitno je da promovišemo rodnu ravnopravnost!
Ovaj tekst je kreiran kroz projekat Građanski i volonterski – rodno aktivno za Ulcinj!, koji realizuje NVO Punta. Projekat je podržan kroz program „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE“ koji sprovode Centar za građansko obrazovanje (CGO), Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP) i Politikon mreža. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.
Sadržaj ovog teksta isključiva je odgovornost NVO Punta i ne odražava nužno stavove CGO-a, Evropske unije ili Ministarstva javne uprave.
