Agonija ulcinjske Opštine i posljedično svih njenih građana u slučaju poznatom kao “K1” (“Kosovo 1”) traje od 1984. godine. Dok se čeka na odluku Ustavnog suda Crne Gore, u ovaj slučaj morao bi, konačno, da se uključi Specijalni državni tužilac. Razloga je mnogo, a mi ističemo samo nekoliko.
Samoupravna interesna zajednica (SIZ) za odmor i rekreaciju radnika Kosova, sa sjedištem u Prištini, odnosno njihova firma “Rekreaturs” je još 03.04.1984. godine, podnio tužbu Okružnom privrednom sudu u Podgorici protiv Opštine Ulcinj, kao i protiv SIZ-a stanovanja, komunalnih poslova urbanizma i prostornog uređenja Opštine Ulcinj, radi naknade štete za uklonjene objekte u naselju “K1” u Štoju, na ulcinjskoj Velikoj plaži, i to za iznos od tadašnjih 2.561.642.548,00 dinara. Predmet se vodio pod poslovnim brojem P.br. 503/84.
Tužilac se u tužbi pozvao na Rješenje Odjeljenja za privredu, urbanizam, stambene i komunalne poslove SO Ulcinj br. 267/1 od 17.10.1979. godine, ističući isto kao osnov za naknadu štete, kao i na Ugovor o prenosu prava koji je zaključen sa kosovskim SIZ-om o izgradnji 573 stambene jedinice.
Ugovor za izgradnju „K1” su zaključili tadašnji SIZ Opštine Ulcinj sa SIZ-om za odmor i rekreaciju radnika Kosova radi postavljanja montažnih objekata za odmor i rekreaciju. Ističemo da predmetno zemljište nije bilo proglašeno građevinskim zemljištem od strane Оpštine Ulcinj, te da tadašnji SIZ stanovanja, komunalnih poslova, urbanizma i prostornog uređenja Opštine Ulcinj nije imao pravo rasрolaganja tim zemljištem. Na osnovu navedenog, Vrhovni sud Crne Gore oglasio je ništavnim ugovor izmedu dva SIZ-a. Nakon presude Vrhovnog suda, državni inspekcijski organi naredili su obustavu radova i demontiranje postavlјenih objekata kosovskom SIZ-u.
U vezi navedenog, poznati podgorički advokat Branislav Lutovac izjavio je da je taj problem u nadležnosti države, a ne Opštine. „Ukoliko je država izdala naredbu da se prije tri decenije poruše objekti na Velikoj plaži, onda Knežević – ’Atlas Grupa’ (kupac ’Rekreatursa’) od države treba da potražuje pomenuti novac. Opština u ovom slučaju nije odgovorna za rušenje, pa ne bi trebalo da odgovara“, istakao je on.
Shodno tada važećem Zakonu o iskorištavanju poljoprivrednog zemljišta („Službeni list SFRJ“, br. 16/77), bilo je propisano da ako se poljoprivredno zemljište koristi u nероljoprivredne svrhe (kao što jeste u ovom slučaju) nakon isteka roka mora se vratiti istoj namjeni. Takođe je u skladu sa tada važećim Zakonom o obligacionim odnosima („Službeni list SFRJ“, br. 28/78) propisano da ukoliko se ugovori zaključuju suprotno propisima јavnog poretka, stranke nemaju pravo na povraćaj, niti nadoknadu štete (sadašnji predmet spora), a predmet ugovora postaje javan.
Kad imamo u vidu činjenice da je:
- navedeni ugovor proglašen ništavnim
- firma „Rekreaturs“ posjedovala privremenu dozvolu datu bez urbanističko-tehničkih uslova postojećeg plana,
- građevinski republički inspektor svojim rješenjem naredio obustavu radova i demontažu objekata SIZ Kosova,
smatramo da firma „Rekreaturs“, koja je nakon 1999. registrovana u Crnoj Gori, nije imala nikakvih prava na nadoknadu štete od Opštine Ulcinj.
Takođe, valja napomenuti i druge aspekte koji se kose sa odlukom nižestepenih sudova, a to je prevashodno činjenica da je firma “Rekreaturs” bila organizovana kao sindikalna organizacija pa je upitno da li se ista mogla pretvoriti u privredno društvo i ostvarivati profit.
Dalje, nikako se nije moglo steći pravo svojine nad objektima, već samo pravo korišćenja i raspolaganja, a koje pravo proizlazi iz Zakona o udruženom radu iz 1976. godine (tada važeći zakon i lex specialis koji je propisao djelovanje sindikalnih organizacija i radničkih udruženja).
Prema Ustavu SFRJ iz 1974. godine i Zakonu o udruženom radu iz 1976. godine, opština je definisana kao društveno pravno lice i društveno-politička zajednica, te je, shodno navedenom pravnom dokumentu, mogla samo rješenjem Skupštine opštine odobriti mogućnost građenja predmetnih objekata, a što lokalni parlament, u ovom slučaju nije učinio.
Sredstva udruženog rada, proizvodi udruženog rada i dohodak ostvaren udruženim radom, sredstva za zadovoljenje zajedničkih i opštih društvenih potreba, bili su društvena svojina prema članu 12 Ustava SFRJ. Niko nije mogao steći pravo svojine na društvenim sredstvima (a kamoli pravo svojine na nepokretne i pokretne svari i da tu stvar otuđi predajom nekom trećem licu, kao što je urađeno u slučaju „K1“), a koja sredstva su bila uslov rada u osnovnim i drugim organizacijama udruženog rada ili materijalna osnova ostvarivanja funkcija samoupravnih interesnih zajednica i drugih samoupravnih organizacija i zajednica i društveno-političkih zajednica. Članom 13, stav 2 Ustava SFRJ, bilo je propisano da se prava, obaveze i odgovornosti u pogledu raspolaganja, korišćenja i upravljanja društvenim sredstvima uređuju ustavom i zakonom, u skladu sa prirodom i namjenom tih sredstava.
Znači, u vrijeme važenja tog ustava (1974-1990. godine) i Zakona o udruženom radu, sva sredstva kojima su upravljale organizacije udruženog rada bila su u društvenoj svojini.
Specijalni tužilac mora da utvrdi kako je nekoliko osoba, koje su izbjegle sa Kosova 1999. godine, uspjele da preregistruju firmu “Rekreaturs”, čije je sjedište bilo u Prištini i da postanu vlasnici izuzetno vrijedne imovine na Crnogorskom primorju, a koja je ranije bila u vlasništvu kosovske radničke asocijacije, gdje je osim spora oko “K1“ bilo i Turističko naselje „Kamenovo“, kod Budve. Ovu firmu je 2002. godine na berzi kupila “Atlas grupa” biznismena Duška Kneževića za 60.000 eura.
Iz Kosovske agencije za privatizaciju su saopštili da su u pitanju malverzacije na koje su ukazali i sudu. Bitno je navesti da je Administracija UNMIK-a na Kosovu krajem 2001. godine potvrdila odluku Okružnog privrednog suda u Prištini, da nije bilo nikakvih promjena statusa ili sjedišta preduzeća Rekreaturs, a da proces bude još konfuzniji iz cijelog navedenog slučaja u Crnoj Gori „nestao“ je opunomoćenik Kosovske agencije za privatizaciju, koji je imao svojstvo umiješača u postupku.
Specijalni tužilac morao bi takođe da ispita kako je Vrhovni sud vršio svoju kontrolnu funkciju u ovom slučaju. Crnogorski sudovi su u slučaju „K1” ukupno donijeli pet presuda.
Za savjesnog tužioca činjenica da je odštetni zahtjev varirao od jednog miliona pa do čitavih 10,5 miliona eura, i na kraju se zaustavio na 6,4 miliona (Presuda Vrhovnog suda iznosila je 4.052.513,85 eura, sa pratećim kamatama i troškovima postupka oko 6,4 miliona eura) morao bi biti više nego dovoljan da pokrene ozbiljnu istragu.
Ustavni sud, gdje se trenutno nalazi predmet, trebalo bi da utvrdi da li je u ovom slučaju odluku donio nadležni sud jer, shodno Zakonu o sudovima, (član 18, Službeni list CG, br. 11/2015 i 76/2020), Privredni sud je nadležan za spor između privrednog subjekta i drugog pravnog lica, ako je taj spor nastao iz njihovih privredno-pravnih odnosa. Kako je predmet spora “K1“ naknada štete zbog nezakonitog rada organa opštine, to znači da ovaj spor potiče iz deliktne-vanugovorne, a ne ugovorne štete iz privredno-pravnih odnosa, jer nezakonit rad predstavlja deliktnu radnju kojom nastaje vanugovorna šteta, a za koji spor je nadležan Osnovni, a ne Privredni sud. Ovo stoga što ne postoji primjer u našoj sudskoj praksi da je Privredni sud sudio u sporovima o naknadi vanugovorne štete, već se redovno oglašavao nenadležnim i ustupao predmet nadležnom osnovnom sudu, o čemu svjedoče mnogobrojne sudske odluke, pa i odluke dugogodišnje postupajuće sudije u ovom slučaju, Milice Popović.
Takođe, Ustavni sud treba preispitati činjenicu zašto se u ovom slučaju sudi punih 35 godina, što je udar na pravni poredak države. Zakon o zaštiti prava na suđenje u razumnom roku (Službeni list CG”, br. 11/07) je očigledno pogažen i doveden do besmisla, kao i Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda.
Sve ulcinjske vlasti i građani su u navedenom periodu bili taoci slučaja “K1“, i još uvijek su, jer osjećaju njegove pravne, ekonomske i finansijske posljedice.
Ovo je samo dio razloga, ali, po našem mišljenju, dovoljnih i odlučnih, da tužilac sa zadovoljstvom otvori ovaj slučaj i podigne niz optužnica, konkretno dokazujući da je ova institucija nezavisna i izvan kontrole partijskih struktura koje su, kako se tvrdi u izvještajima relevantnih međunarodnih institucija, zarobile državu. Svi uslovi za tako nešto su se odavno stekli. To bi bar djelimično bila satisfakcija za Opštinu Ulcinj, iscrpljenoj u ovom maratonskom procesu, kao i za sve građane ove lokalne samouprave.
Ilir Harasani
(Autor je magistar pravnih nauka)
Sadržaj ovog teksta je isključiva odgovornost NVO „Ul info“ i ne mora nužno odražavati stavove EU, Ministarstva javne uprave ili CGO-a, B filma, SHARE fondacije i IPFP-a.
