Piše: Arian Marini
Postoji veliki broj teorija i koncepata koji se mogu primjeniti i vezati za mjesne zajednice u zavisnosti od pristupa koji je autor spreman da zauzme kako bi pokušao da ih objasni u okviru određene oblasti. Međutim, za potrebe ovog rada, koncept „mjesnih zajednica“ ću sagledati kroz koncepte supsidijarnosti, učešća i odnosa između društvene kohezije i kolektivnog delovanja, koji više spadaju u spektar političkih nauka. S obzirom na to da će ovaj rad biti kratak, shodno tome, pokušaću da sumiram pomenute koncepte, imajući u vidu nivo mjesne zajednice.
Prvo, izložiću koncept ‘supsidijarnosti’, koji se „sastoji u pretpostavci da akcije za postizanje legitimnog vladinog cilja u principu treba da budu preduzete na najnižem nivou vlasti koji je u stanju da se efikasno nosi sa problemom” (Bermann G. 1997. “Supsidijarnost i Evropska zajednica”. str. 97.). Dok se u početku koncept supsidijarnosti posmatrao kao princip savremene podjele vlasti između institucija EU i konstitutivnih država članica, ne vidim problem kako se ovaj koncept ne može koristiti na najnižem nivou organa demokratske samouprave, odnosno između lokalnih samouprava i njihovih mjesnih zajednica, sve dok im je praksa odlučivanja data relevantnim zakonom na snazi.
Slično federalizmu, supsidijarnost ima za cilj da osigura da kada se politički subjekti (u našem slučaju mjesne zajednice opštine Ulcinj) udruže kako bi bolje služili zajedničkim ciljevima ili drugim pitanjima, i dalje zadrže adekvatnu vlast u donošenju odluka o relevantnim pitanjima. U slučaju mjesnih zajednica, supsidijarnost osigurava da građani koji pripadaju takvim zajednicama uživaju u značajnoj mjeri koristi od uticaja na proces donošenja odluka koji se sprovodi na opštinskom nivou, i/ili, ako je moguće, efikasno riješavanje lokalnog problema koji je posebno vidljiv u okviru geografskog područja u kome dotična zajednica boravi. Kao što je već rečeno, pitanja kojima se mjesne zajednice mogu baviti odnose se na „uređivanja naselja, stanovanja, zaštite potrošača, kulture, fizičke kulture, zaštite i unaprijeđenja životne sredine, kao iu drugim oblastima života i rada“ (Bermann G. 1997. „Supsidijarnost i Evropska zajednica; Statut Opštine Ulcinj“), u skladu sa Statutom opštine.
Drugo, od posebnog je značaja da se ukratko elaborira koncept „participacije“, posebno u sferi predstavničkih demokratija, imajući u vidu nivo mjesne zajednice. Kao što su primetili Zakus i Lisack, „zajednice su veoma heterogeni entiteti, ne samo po svom demografskom sastavu, već iu smislu svojih interesa i briga“ (Zakus i Lisack. 1998. „Preispitivanje učešća zajednice“. str. 6), a unutar ovog koncepta stoji pitanje efektivnog učešća građana u mjesnim zajednicama. Oni su primetili da se „kao i koncept zajednice, pokazalo da je učešće teško ne samo definisati, već i pokrenuti i održati u praksi“ (Zakus i Lisack. 1998. „Preispitivanje učešća zajednice“. str. 7). Problem je u tome što nije sva participacija jednaka i što ne dovodi neminovno do uticaja, s obzirom da će mišljenje onih koji imaju intimno znanje i stručnu ekspertizu o tome nadmašiti mišljenje običnih građana unutar iste zajednice. Ovde se onda postavlja pitanje da li mjesne zajednice zaista predstavljaju inicijative koje imaju za cilj postizanje širokog lokalnog uključivanja, ili bolje rečeno, možda nenamerno predstavljaju one pojedinace koji poseduju stručnost i intimno znanje o predloženoj inicijativi?
Predmetno pitanje suštinski zahtjeva istraživanje ključne uloge koju ima zbor građana mjesnih zajednica u inicijativama koje se razmatraju. Razmatrajući ovo pitanje, treba istražiti značaj učešća građana i odlučivanja u okviru ovakvih zborova, jer bez njih pada cijela ideja o stvaranju mjesne zajednice. Teoretski, učešće građana u procesima donošenja odluka u mjesnim zajednicama predstavlja suštinsku komponentu u oblikovanju rezultata i uspjeha predloženih inicijativa. Praktično, njihovo učešće, i kada je to evidentno, je skeptične prirode, što ukazuje na njihovo nepoverenje u sistem i svoje izabrane predstavnike, koji se u većini slučajeva biraju ‘pasivno’ bez stvarnog interesa. Zatim, da se vratimo na pitanje, recimo da je takvo učešće evidentno i građani žele da aktivno doprinesu rješavanju problema koji utiču na njihov život. Da li se njihova zabrinutost na kraju zaista čuje? Uzimajući u obzir nalaze CEGAS-a (vidi uvodni odeljak) i s obzirom na trenutnu situaciju u vezi sa funkcionisanjem mjesnih zajednica, rekao bih da nije baš tako. Uprkos tome, mnogo je bolje organizovati okupljanja građana nego ih uopšte ne organizovati. Razumevanje dinamike u mjesnoj zajednici postaje imperativ za razumjevanje kako kolektivni glasovi i različite perspektive doprinose formulisanju i primjeni djelotvornih rješenja, naglašavajući na taj način centralnu ulogu koju ovi zborovi imaju u cjelokupnom demokratskom procesu, ako se uradi kako treba.
Konačno, od velike je važnosti analizirati odnos između društvene kohezije i kolektivne akcije. Da bi se riješila Olsonova dilema o kolektivnom djelovanju, postala je opšteprihvaćena ideja u akademskoj literaturi da što je veća društvena kohezija to je veća kolektivna akcija, odnosno „veća tendencija da se snosi trošak društvene dobrobiti“ (Bellanca N. 2023. Elementi teorije lokalne zajednice. str. 8). Tamo gdje ova opšteprihvaćena ideja ima tendenciju da pukne jeste kažnjavanje počinilaca unutar zajednice. Stoga bih želeo da ukažem na još jednu pretpostavku koju je Belanka opisao u svom radu „Elementi teorije lokalne zajednice“, u kojoj se navodi da „društvo izražava najveću težnju ka kolektivnom delovanju kada nije ni previše ni premalo kohezivno“ (Bellanca N. 2023 Elementi teorije lokalne zajednice. Strana 9). Belanka tvrdi da je neophodno napraviti razliku između sposobnosti i volje „da se efikasno kažnjavaju oportunisti“ (Bellanca N. 2023. Elementi teorije lokalne zajednice. str. 8), navodeći da „ako dva subjekta imaju „intenzivnu“ interakciju, oni na kraju djele zajedničke vrijednosti, ponašanja i interese; postaje teško (veoma teško) da jedan udari drugog, rigorozno primenjujući sankciju.” (Bellanca N. 2023. Elementi teorije lokalne zajednice. str. 9).
Da bi mjesna zajednica bila efikasna, potrebno je da postoji ravnoteža između društvene kohezije i kolektivnog delovanja. Naprotiv, prema Belanki, zajednica će patiti od nedostatka kolektivne akcije zbog povećanog nivoa društvene kohezije unutar zajednice. Slično tome, ako uopšte ne postoji društvena kohezija ili je ona relativno niskog nivoa, osećaj kolektivne akcije unutar zajednice takođe će biti relativno nizak. Da bi mjesna zajednica bila efikasna, potrebno je da postoji ravnoteža između društvene kohezije i kolektivnog delovanja.
Figure 1. – The trend of cooperation in relation to the level of social cohesion
Gore prikazana figura i razrada autorove pretpostavke mogu poslužiti da se objasne možda neki od scenarija koji se dešavaju u mjesnim zajednicama, ističući ovdje mjesne zajednice u Ulcinju. Kao što se vidi iz gornje kratke rasprave, što je zajednica čvršća, to je veća tendencija kažnjivosti počinilaca, s obzirom na to da se dešavaju zločini, koji su, kako je navedeno u uvodnom delu.
Pod ovim mislim da s obzirom na to da mjesne zajednice širom Crne Gore uglavnom moraju da biraju svog predstavnika većinom glasova (s obzirom da Crna Gora praktikuje predstavničku demokratiju), a takođe i s obzirom da su mjesne zajednice u Ulcinju veoma tijesno povezane, može se desiti da građani istih zajednica ne izražavaju svoju zabrinutost ili želju da se u okviru ovog pitanja pozove na određenu nepravdu, korupciju, zločina i slično, upravo zbog visokog stepena društvene kohezije unutar dotične zajednice. Ovo zauzvrat ima ogromne negativne implikacije na razvoj zajednice. Kao rezultat toga, napredak na svim drugim frontovima je ometen. Ovo je zbog činjenice da napredak i prosperitet na lokalnom nivou služe kao čvrsta osnova za održivi rast, napredak i prosperiteta na opštinskom i nacionalnom nivou.
Ovaj tekst je kreiran kroz projekat Građanski i volonterski – rodno aktivno za Ulcinj!, koji realizuje NVO Punta. Projekat je podržan kroz program „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE“ koji sprovode Centar za građansko obrazovanje (CGO), Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP) i Politikon mreža. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.
Sadržaj ovog teksta isključiva je odgovornost NVO Punta i ne odražava nužno stavove CGO-a, Evropske unije ili Ministarstva javne uprave.
