U predstavničkim liberalno-demokratskim demokratijama neposredno političko učešće građana u odlučivanju o javnim pitanjima u jedinicama lokalne samouprave institucionalizovano je ustavima, zakonima i statutima.
U članu 16 Ustava Crne Gore se navodi da se zakonom, u skladu sa Ustavom, uređuje sistem samouprave. Pored toga, članom 22. obezbeđuje se pravo na lokalnu samoupravu, dok je članom 114. omogućeno uspostavljanje i drugih oblika lokalne samouprave pored osnovnog oblika opštine. Propisi koji se odnose na Zakon o lokalnoj samoupravi, posebno članovi 153 do 156, fokusirani su na i) definisanje osnivanja, ii) područja poslovanja, iii) izvore finansiranja i iv) procedure registracije mesnih zajednica.
Statut Opštine Ulcinj detaljno je razrađen i za mjesne zajednice. Članom 42. regulisano je da Skupština opštine „utvrđuje uslove za osnivanje mjesnih zajednica i daje saglasnost na odluke o osnivanju mjesnih zajednica“. Poglavlje VII Statuta, posebno članovi 131 do 142, detaljno pokrivaju sve oblasti koje se odnose na mjesne zajednice. Član 131. Statuta ponavlja odredbe već definisane zakonom o lokalnoj samoupravi koje se odnose na oblasti delovanja. Članovi 132 do 135 bave se opštim informacijama o osnivanju zajednice, tehnikama glasanja i proceduri. Član 136. govori o novčanim sredstvima, gde je navedeno da se ova sredstva za podmirenje potreba lokalnog stanovništva u mjesnoj zajednici obezbeđuju prihodima opštine, sredstvima stanovništva i zainteresovanih lica, naknadama za usluge koje pruža lokalna zajednica, od svojih aktivnosti i poklona i donacija. Član 137. jasno kaže da odbor mjesne zajednice vrši izvršnu funkciju zajednice. Mjesna zajednica je definisana kao dio jedinstvenog sistema lokalne samouprave i oblik neposrednog učešća građana. Kroz rad mjesne zajednice građani odlučuju o temama od zajedničkog interesa, sarađuju sa javnim službama i organima uprave.
Poglavlje II Odluke o mjesnim zajednicama razrađuje različite članove koji daju detaljne informacije o glavnim zahtjevima neophodnim za osnivanje mjesne zajednice. Na primjer, u članu 8. Odluke stoji da se „mjesna zajednica osniva se za naselje, ili više povezanih naselja koji predstavljaju prostornu, urbanističku i komunalnu cjelinu i u kojem su građani u svakodnevnom životu i radu povezani zajedničkim interesima i potrebama“. Članom 9. uređuje se postupak osnivanja mjesne zajednice. Postupak za osnivanje mjesne zajednice sprovode građani koji žive na tom području na osnovu inicijativu koju podnosi zbor građana. Ova inicijativa mora imati najmanje 5% glasova da bi bila djelotvorna da bi se podnijela organu lokalne uprave nadležnom za pitanja opšte uprave. Kada se to uradi, obrazac za podnošenje mora biti uredno popunjen sa neophodnim informacijama kako se zahtjeva odlukom (pogledajte član 9 za detalje). U suprotnom, ukoliko obrazac nije dostavljen u skladu sa uslovima jasno definisanim u članu 9. odluke, obrazac će biti vraćen podnosiocu zahtjeva radi daljeg otklanjanja nedostataka u obrascu za podnošenje. Ukoliko se ovi nedostaci ne otklone u roku od 8 dana, onda će se u skladu sa članom 10. odluke smatrati da dostavljeni obrazac nije ni dostavljen. Članovi 11. do 13. odluke naglašavaju tehnike i dalje procedure koje se moraju preduzeti prije implementacije mjesne zajednice. Članom 11. navedeno je da savjet mjesne zajednice mora da sazove zbor građana u roku od 30 dana od dana podnošenja inicijative. Član 12. predviđa potrebu da se većinom glasova na sjednici prihvati inicijativa za formiranje mjesne zajednice. Uz usvajanje inicijative, zbor građana donosi Odluku o obrazovanju Mjesne zajednice, koju Savjet Mjesne zajednice potom dostavlja nadležnim opštinskim organima na upravu i opšte mišljenje. Na kraju, nakon potpune ocjene preliminarne faze, Savjet za statut i uredbu Skupštine opštine daje konačno mišljenje o iznetoj inicijativi u roku od 15 dana.
Uopšteno govoreći, istraživanja vezana za mjesne zajednice u okviru akademije su oskudna, posebno u vezi sa mjesnim zajednicama koje se nalaze u Crnoj Gori. Ovo je veliki razlog za zabrinutost, jer postoji mnogo pouzdanih informacija koje su izostavljene bez uzimanja u obzir interes, rad i opšte situacije različitih mjesnih zajednica širom Crne Gore. Ovo govorim imajući u vidu da takve pouzdane informacije mogu da koriste akteri u donošenju odluka da bi bolje pristupili različitim pitanjima, bilo na lokalnom ili nacionalnom nivou. Nažalost, takva je situacija i u opštini Ulcinj. Nakon sprovedenog sekundarnog istraživanja, osim naziva mjesnih zajednica, nažalost, ne postoji nijedan drugi pouzdan izvor koji se može naći elektronskim putem na sajtu opštine o njenim mjesnim zajednicama, ili bilo kojoj drugoj platformi po tom pitanju.
Pored toga, lokalni i/ili nacionalni mediji ne prate nijedno pitanje vezano za rad ili bilo koju drugu oblast mjesnih zajednica Ulcinja. Postavlja se pitanje da li postoji problem sa transparentnošću, izvještavanjem i vođenjem evidencije ili uopšte nema šta da se evidentira i izvještava? U ovom trenutku još se ne može dati potpuno utemeljen odgovor. Potrebno je detaljnije istraživanje o ovom pitanju prije nego što se mogu donijeti čvrsti zaključci. Imajući to na umu, zadržimo se na onome što zapravo znamo, a pod tim mislim na ono što je zapravo dostupno kao informacija.
U opštini Ulcinj, prema podacima na sajtu opštine, postoji 13 različitih mjesnih zajednica. Iako su imena predsednika i sekretara jasno istaknuta, njihovi kontakt podaci nisu dati, a njima bi trebalo da se obrate zainteresovane strane. Pak, postoje informacije sa terena koje ne odgovaraju u potpunosti informacijama sa sajta. Pošto ne mogu mnogo više da elaboriram kada su u pitanju mjesne zajednice koje se nalaze u Ulcinju, upravo zbog nedostatka pouzdanih informacija i u cilju promovisanja aktivnog angažovanja građana u demokratskim procesima koji su im zakonom zagarantovani, neke od preporuke u okviru spektra mjesnih zajednica u opštini Ulcinj bile bi da je neophodo:
- Organizovanje redovnih okupljanja građana u različitim mjesnim zajednicama u okviru opštine;
- Prilagođavanje rada mjesnih zajednica tehnološkom napretku vremena. Ulaganje u platforme društvenih medija, kampanje na društvenim mrežama i druge platforme iz ove oblasti može imati veoma pozitivan uticaj na rad mjesnih zajednica.
- Stvaranje partnerstava sa lokalnim NVO kako bi se povećao uticaj određenih inicijativa zajednice. Nevladine organizacije imaju iskustvo u implementaciji različitih projekata i kao takve pružaju mjesnim zajednicama neophodnu ekspertizu kako bi se njihove inicijative ostvarile.
- Ulaganje u obrazovanje i podizanje svijesti, posebno među mlađim generacijama opštine. Edukacija mladih o važnosti angažovanja zajednice i aktivnog učešća je od najveće važnosti. Stoga bi trebalo uspostaviti sprovođenje školskih programa koji bi promovisali ovakva angažovanja zajednice, jer bi oni u velikoj meri doprineli razvoju mjesnih zajednica. Podizanje svijesti je još jedan važan aspekt jer je njegova uloga od suštinske važnosti da pokaže široj javnosti pozitivne uticaje koje angažovanje zajednice, inicijative i aktivno učešće imaju na njihove živote i živote zajednice.
- Povećanje transparentnosti i izvještavanja o radu različitih mjesnih zajednica u opštini. Kao što je više puta uočeno u ovom kratkom radu, tema mjesne zajednice, ne samo u Ulcinju već i širom Crne Gore, vrlo je malo obrađena. Nedostaju informacije o aktivnostima, inicijativama i njihovim rezultatima, što otežava transparentnost, ključni element koji mora biti prisutan u demokratskim sistemima upravljanja. Još jedna bitna stvar koju treba postaviti su kontakt informacije (e-mail adresa, broj telefona) predsjednika mjesnih zajednice (ili bilo koje druge ovlašćene kontakt osobe) na sajtu opštine. Moraju se uspostaviti referentne tačke preko kojih se građani mogu informisati o aktivnostima mjesnih zajednica.
Evidentno je da su mnoge oblasti koje na ovaj ili onaj način mogu uticati na mjesne zajednice možda izostavljene u procesu izrade ovih preporuka. Ipak, smatram da su navedene tačke dobra polazna osnova, koja će, ukoliko se budu u potpunosti implementirali od strane zainteresovanih strana, nesumnjivo promovisati napredak i pozitivne promjene u sferi mjesnih zajednica u opštini Ulcinj. Na kraju, pokretanje akcije je ključno; ako pokrenemo nešto, možemo procjeniti da li je efikasno ili ne, što nam omogućava da prilagodimo svoj pristup u skladu sa tim.
Ovaj tekst je kreiran kroz projekat Građanski i volonterski – rodno aktivno za Ulcinj!, koji realizuje NVO Punta. Projekat je podržan kroz program „OCD u Crnoj Gori – od osnovnih usluga do oblikovanja politika – M’BASE“ koji sprovode Centar za građansko obrazovanje (CGO), Friedrich-Ebert-Stiftung (FES), Centar za zaštitu i proučavanje ptica Crne Gore (CZIP) i Politikon mreža. Projekat finansira Evropska unija, a kofinansira Ministarstvo javne uprave.
Sadržaj ovog teksta isključiva je odgovornost NVO Punta i ne odražava nužno stavove CGO-a, Evropske unije ili Ministarstva javne uprave.
