Najstariji ekološki aktivista u Ulcinju Dželal Hodžić tvrdi da je na dnu i u koritu Port Milene deponovano preko 30 hiljada tona šuta i opasnog otpada, uz prisustvo teških metala, otrovnih hemikalija i otpadnih motornih ulja.
Port Milena je, prekrasna laguna na početku ulcinjske Velike plaže, koja je decenijama bila sigurno utočište za brodove i najveće mrijestilište ribe na Mediteranu. Bila je poznata širom Evrope po svojim kalimerama, jedinstvenim kućicama sa mrežama za izlov ribe, jer ih je fotografisao svaki turista koji je dolazio u Ulcinj.
Ali, već godinama ona je crna ekološka tačka ove opštine, deponija preko koje u Jadransko more stižu velike količine raznog otpada, najviše plastika.
Ispitivanja koje sprovodi Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom često pokazuju da je upravo na ovom mjestu, kao i na ušću Bojane u more, loš kvalitet morske vode.
I to je bio jedan od ključnih razloga što je Ulcinj tek ove godine konačno krenuo u projekat regulisanja kanalizacije i otpadnih voda kako se više ne bi zagađivalo podmorje i očuvali najvažniji resursi od kojih zavisi ekonomska i svaka druga budućnost stanovnika ove opštine. Vrijednost ovog projekta, koji finansira njemačka Vlada, samo u prvoj fazi, prelazi 20 miliona eura.
Deponije u moru
Slično je stanje na rijeci Bojani, gdje se nekada voda mogla piti, a danas je ona uglavnom treće kategorije.
„Dok je voda za kupanje u junu 2002. godine još uvijek bila prve klase, prozirnost i boja rijeke i mora blizu ušća su se u proteklih sedam godina dramatično pogoršale“, upozorili su još 2009. godine njemački eksperti koji su tada izradili regionalni plan o zaštiti delte Bojane.
Nažalost, Njemce nije imao ko da čuje, još manje da reaguje, dok se samo povećavao broj kućica na državnoj imovini na obalama Bojane, a sljedstveno tome i količina otpada u toj rijeci i moru.
“Ribe je u našem moru sve manje, pa mislim da je opravdana bojazan da će u njemu uskoro biti više plastike nego ribe“, kaže poznati ronilac iz Ulcinja Adi Karamanaga.
On tvrdi da je na morskom dnu sve više plastičnog otpada, te da godinama nema organizovanih akcija da se ono ukloni, odnosno odveze na zajedničku regionalnu deponiju „Možura“, koja se nalazi između Ulcinja i Bara.
Prema rezultatima petogodišnjeg istraživanja Instituta za biologiju mora iz Kotora, utvrđeno je da se na dubini između 50 i 65 metara između Ulcinja i Bara nalazi jedna od najvećih količina plastičnog otpada u crnogorskom dijelu Jadrana. Navodi se i da količina otpada na crnogorskim plažama 20 puta prevazilazi dozvoljeni „prag vrijednosti“ za koji se na nivou Evropske unije smatra da je obala u dobrom stanju, a da bolje ne stojimo ni prema parametrima UN programa za prirodnu okolinu za područje Mediterana, čije vrijednosti probijamo čak osam puta.
Anketa sa građanima (ECR) koju je za potrebe pisanja ovog teksta sproveo Portal Ul-info pokazala je da građani Ulcinja nijesu dovoljni upoznati sa ovim problemom. Naime, iako su jedinstveni u stavu da nadležni ne rade dovoljno na suzbijanju zagađenja mora i znaju da plastika, ukoliko se unosi u organizam, ima opasne posljedice po zdravlje ljudi, tek nešto preko polovine ispitanih je reklo da zna da plastika čini oko 80 odsto otpada u Jadranu i da sedam od deset riba u sebi ima (mikro)plastiku.
Najveći broj onih koji je odgovorio u našoj anketi je za ovakvo stanje okrivio Vladu Crne Gore i Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom.
Interesantno je svakako da praktično nijedan ispitanik nije prijavljivao nadležnim organima incidente sa bacanjem plastike.
Gotovo svi učesnici u anketi smatraju da treba ukinuti korišćenje plastičnih kesa u Crnoj Gori, a iskazali su spremnost da zamijene sve vrste plastičnih predmeta za jednokratnu upotrebu ekološki prihvatljivim alternativama.
Otpad i iz Albanije
Među 10 najdominantnijih vrsta otpada na ulcinjskim plažama najveću koncentraciju zauzimaju opušci od cigareta, slijede plastični poklopci, boce, zatvarači i plastična ambalaža.
“Obalu smo unakazili betonom, a našem moru, ukoliko brzo nešto ne preduzmemo, prijeti još gora sudbina. Mi još uvijek vidimo izuzetno lijepu površinu, zalazak sunca koji je romantičan i možda najljepši na planeti, ali i ne sanjamo šta je ispod površine. Morsko dno je pod veoma velikim pritiskom“, upozorava Karamanaga.
Jer, plastika neometano u more pristiže sa svih strana. Oni koji su svaki dan na moru svjedoče velikim količinama plastike koju za sobom ostavljaju nesavjesni nautičari i ribari, ali bacaju takođe nesavjesni turisti. Analiza otpada koju smo uradili za potrebe pisanja ovog teksta, a na osnovu države iz koje potiče ambalaža, pokazala je da oko 30 odsto plastičnog otpada koji se nalazi na Adi i Velikoj plaži potiče iz Albanije gdje pristiže Bojanom ili morskim strujama.
Dok na kopnu narasta svijest o štetnosti plastike, ona opasno ugrožava morski ekosistem, ali i zdravlje ljudi. Radi se o mikroplastici koja je čovjekovom oku nevidljiva, a riba je, kao materiju koja se ne razgrađuje, guta kao hranu, da bi onda konzumacijom te ribe ta ista plastika koju je čovjek nesavjesno odbacio završila u ljudskom organizmu. Takođe, raspadom mikroplastike se oslobađaju aditivi i iz prirodne okoline apsorbovani toksini koji imaju štetni utjecaj na zdravlje morskih organizama.
Prema procjeni opštinskih institucija, svaki turista u Ulcinju u prosjeku dnevno napravi oko 0,9 kg otpada. Tokom avgusta je, kako je saopšteno iz lokalne Turističke organizacije, broj evidentiranih turista redovno je premašivao cifru od 40 hiljada, dok je stvarni broj bio bar dva puta veći.
Inače, zemlje regije, uključujući i Crnu Goru, ubrajaju se među prvih deset koje doprinose ukupnom zagađenju Sredozemnog mora plastičnim otpadom sa prosječnih 8,7 kg odbačene plastike po glavi stanovnika. “Najvećim dijelom ove su brojke posljedica lošeg upravljanja otpadom”, ocijenjeno je u izvještaju Međunarodne unije za zaštitu prirode (IUCN) pod nazivom „Plastično more: Sredozemlje“ objavljenom krajem 2020. godine.
I kamerama protiv štetočina
Svi se u Ulcinju slažu da je ključ rješavanja problema zagađenja mora – na kopnu, odakle potiče oko četiri petine otpada.
U lokalnom preduzeću “Komunalne djelatnosti” navode da se oni bavi čišćenjem i odvozom otpada sa teritorije Opštine Ulcinj, odnosno da na taj način pokušavaju da spriječe dospijevanje plastike u more.
“Ali, sve dok Vlada Crne Gore ne uvede ograničavanja u korišćenju jednokratnog plastičnog materijala mi smo bespomoćni, odnosno možemo samo da sakupljamo taj otpad. Nažalost, posljednjih godina svjedočimo nepropisnom odlaganju otpada posvuda, a dio tih plastičnih materijala vjetar potom oduva u more”, kaže za Portal Ul-info zamjenik direktora te kompanije Aleksandar Gazivoda.
Načelnik Komunalne policije u Ulcinju Amir Mehmeti rekao je da imaju veoma dobru saradnju sa Komunalnim preduzećem, te da je od početka godine izrečeno više od 60 kazni zbog neprimjerenog odlaganja otpada.
“Tokom ove godine izrečeno je 37 kazni za odlaganje otpada van kontejnera, dok je 26 osoba kažnjeno zbog stvaranja nelegalnih deponija”, naveo je on u izjavi za ovaj medij.
Mehmeti je kazao da će se uskoro na nekim djelovima opštine postaviti i nadzorne kamere kako bi se na taj način pojačala kontrola nelegalnog odlaganja otpada.
Posebno je problem nelegalnog odlaganja otpada prethodnih godina bio izražen u neposrednom zaleđu kupališta na Velikoj plaži, ali je akcijama opštinskih organa i institucija (odvoženjem deponovanog otpada, kažnjavanjem i pojačanom kontrolom), ove sezone situacija znatno poboljšana.
Računica štetočina je bila jasna: ako se dnevno samo četiri kontejnera smeća nelegalno odlože ili pak sagore, „Komunalnim djelatnostima“ se po osnovu cijena za odvoženje otpada ne treba uplatiti 100 eura. Obzirom da je to trajalo godinama, a da reakcije nadležnih institucija nije bilo, otvarao se prostor za sumnje da su u pitanju korupcionaški poslovi. Sve do nedavno (vidi box).
Baš kao što mnogi od preko 650 vlasnika kućica na obalama Bojane nijesu imali ugovor sa ulcinjskim opštinskim preduzećem o odvozu smeća i plaćanju usluga po tom osnovu, pa je ono najčešće završavalo u rijeci, a onda u moru.
Razvrstavanje otpada, recikliranje, edukacija…
Uz ronilačke akcije, u “Komunalnim djelatnostima” smatraju da bi konačno trebalo početi i sa razvrstavanjem i recikliranjem otpada.
“Ali, sve dok se ne oforme centri za reciklažu na državnom nivou svaka priča o razvrstavanju otpada je izlišna. I ništa se ne počinje od kraja. Da bi imali uspješno razvrstavanje otpada mora se prvo početi sa edukacijom građana upravo o razvrstavanju otpada”, tvrdi Gazivoda.
Prema riječima ekologa Hodžića, krajnje je vijeme da kao društvo stanemo na kraj ovom haosu i u svom najdubljem interesu spasimo Port Milenu, rijeku Bojanu i naše more od bezvlašća zbog kojeg im prijete ekološka i sigurnosna katastrofa.
“Uostalom, nije kriv materijal, već ljudi koji se njima koriste, pa je potrebno dugoročno mijenjati navike“, smatra Hodžić.
On podsjeća da je krajem 2019. godine usvojen Zakon o zaštiti morske sredine koji je harmonizovan sa najznačajnijim evropskim direktivama za očuvanje i unapređenje morske sredine, te očekuje da će uskoro u Crnoj Gori biti zabranjena upotreba jednokratnih plastičnih kesa kako bi se i na taj način podigao nivo ekološke osviještenosti svih građana.
Gradonačelnik Ulcinja Omer Bajraktari ukazuje na činjenicu da od plastike koju ljudi koriste 50 odsto se upotrebljava jednokratno, okolina onečišćuje – nepovratno, dok se nemjerljiva šteta nanosi cijeloj ekonomiji.
“More je od pamtivijeka imalo za Ulcinj veliku ulogu kroz ribarstvo i pomorstvo, a danas je ona još i veća jer je direktno povezana sa turizmom, kao našom najjačom privrednom granom”, kaže on i zaključuje: „Uz niz mjera koje se preduzimaju ili će se tek preduzeti na državnom i lokalnom nivou, pojedinačno i kao društvo ostaje nam da nas svijest i savjest dovedu do toga da se odreknemo nekih pogodnih potrošačkih predmeta i prilagodimo naše navike tako da smanjimo zagađenje okoline i štetne posljedice za sva živa bića”.
Mustafa CANKA
Slučaj “Royal beach“
Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom donijelo je krajem avgusta, na inicijativu predsjednika Opštine Ulcinj, odluku o raskidu Ugovora o zakupu kupališta “Royal beach” na Velikoj plaži.
Ova rigorozna sankcija uslijedila je zbog nekontrolisanog odlaganja i paljenja otpada u zaleđu i na dinama tog kupališta početkom tog mjeseca.
Ranije je tim povodom Komunalna policija izrekla kaznu zakupcima te plaže od 700 eura, a Uprava za inspekcijske poslove od 2.600 eura.
Konstatujući da je nedopustivo i za svaku osudu ovakvo ponašanje i poslovanje zakupaca plaže „Royal beach“ predsjednik Bajraktari je Portalu Ul-info rekao da se nelegalno odlaganje otpada i njegovo paljenje neće tolerisati.
“Uostalom, spaljivanje plastičnog otpada je visokotoksično i zagađuje vazduh, dok se takođe uništavaju dine i ostali zaštićeni prostor, a istovremeno rizikuju požari ogromnih razmjera”, dodao je gradonačelnik Ulcinja.
Mustafa Canka
* Projekat – Society Against Corruption in Montenegro – Project Partners: Balkan Investigative Reporting Network and Civic Alliance
