Nakon trinaest autora sa područja Crne Gore, po jedne objavljene knjige autora iz Bosne i Hercegovine i Srbije, poslednjih dana decembra protekle 2024.godine, u izdanju Viva Vero d.o.o koje je izdavač časopisa Komun@ iz Podgorice, svijetlo dana ugledala je knjiga „Albanci i drugi: od Crne Bogorodice do Crvene jabuke“ kosovskog istoričara Ylbera Hyse.
Njeno objavljivanje finansijski je podržalo Ministarstvo kulture i medija Crne Gore na konkursu za sufinansiranje projekata i programa u oblasti kulturno-umjetničkog stvaralaštva za 2024. godinu. Sa albanskog na crnogorski jezik knjigu je preveo Nikola Berišaj, uredio Amer Ramusović, a na koricama izdanja našla se umjetnička slika Ratka Odalovića.
Riječ je o djelu koje na pitak, popularnonaučan način, govori o kompleksnim istorijskim relacijama Albanaca i drugih južnoslovenskih naroda, kao i o njihovim međusobnim uticajima koji su rezultirali formiranjem širokog polja kulturne razmjene, vidljive i dan-danas. Osim navedenog, u knjizi su zastupljene specifične teme koje Hysa osvjetljava njegujući inovativan i nekonvencionalan pristup. To su, između ostalih: pitanje dualističke jeresi u srednjovjekovnoj Albaniji (s posebnim osvrtom na Svetog Vladimira Dukljanskog i albanske „novatijane); porijeklo i način života crnačke zajednice u Ulcinju; pravoslavni Albanci u Makedoniji (i njihova asimilacija); fenomen Crne Bogorodice; „Crvena jabuka“, koja predstavlja najudaljeniju sjevernu tačku etničkog prisustva Albanaca za vrijeme Osmanskog Carstva, ali i mnoge druge.
Važno je napomenuti i da ovo uzbudljivo štivo predstavlja značajan iskorak u odnosu na tradicionalnu istoriografiju, o čemu u predgovoru knjige govori austrijski istoričar i član Austrijske akademije nauka i umjetnosti Oliver Jens Šmit. On ističe: „Izbor tema, metodologija, kontekstualizacija albanske istorije u širem prostornom okviru te uzimanje u obzir sekundarne međunarodne literature čine Hysino djelo jednim od najoriginalnijih, ako ne i najoriginalnijim djelom albanske istoriografije posljednjih decenija. (…) Njegov kritički pristup ideologiji i njegova distanca prema krutosti nacionalističkog predstavljanja istorije karakterišu knjigu koja bi morala da postane obavezno štivo za sve albanske studente istorije.“
Ylber Hysa (1965) je kosovski istoričar, političar i diplomata sa bogatom karijerom u različitim sferama javnog djelovanja. Obavljao je funkciju ambasadora Kosova u Crnoj Gori (od 2019), a prethodno je bio ambasador u Sjevernoj Makedoniji (2012–2019) i koordinator Vlade Kosova za sjever zemlje (2010). Takođe, bio je politički i bezbjednosni savjetnik gradonačelnika Mitrovice (2009) i član pregovaračkog tima o statusu Kosova (2007), gdje je djelovao i kao lobista pri Savjetu bezbjednosti UN i predsjednik Grupe za kulturnu baštinu. U periodu od 2004. do 2007. bio je poslanik u Skupštini Kosova i zamjenik predsjednika skupštinskog Odbora za bezbjednost, dok je 2004. osnovao reformističku stranku ORA, gdje je djelovao kao zamjenik predsjednika.
Ranije je radio kao urednik časopisa Kosovo & Balkan Observer (2000–2004) i bio direktor think-tanka„Kosovo Action for Civic Initiatives“ (1997–2004). Jedan je od osnivača nezavisnog dnevnika Koha Ditore (1990) i lider pokreta građanske neposlušnosti protiv režima Slobodana Miloševića. Diplomirao je i magistrirao istoriju, dok je doktorat stekao u Skoplju, uz Fulbright stipendiju na USIP-u u Vašingtonu. Hysa je objavio niz knjiga i naučnih radova, te učestvovao u brojnim međunarodnim projektima i konferencijama o ljudskim pravima, demokratizaciji i bezbjednosnim pitanjima, dajući značajan doprinos razvoju kosovskog društva.
