Američkoj Ambasadi u Podgorici, ambasadorki, gospođi Sue K. Brown,
Evropskoj Delegaciji U Crnoj Gori – Evropskoj komisiji u Podgorici, ambasadoru, gospodinu Mitju Drobniču,
OSCE Misiji u Crnoj Gori, ambasadorki, gospođi Janina Hrebičkova,
Ambasadi Republike Albanije u Podgorici, ambasadoru, gospodinu Ernal Filo i
Ambasadi Republike Kosovo u Podgorici, otpravniku poslova, gospodinu Srđanu Sentiću
Poštovani,
Prelistavajući dnevnu štampu u Crnoj Gori, prvog radnog dana u Novoj 2015. godini, naišao sam na dva slična podnaslova: “Promjene za sada samo na papiru” – u tekstu “Drobnič traži da Vlada primjenjuje zakone” (Nezavisni dnevnik “Vijesti”) i“Reforme pretvoriti u rezultate” u tekstu “Mitja Drobnič poručio da 2015. treba da obilježi konkretan napredak na planu vladavine prava” (“Dan” – dnevne novine) od 05.januara 2015. godine.
Pročitajući sa posebnom pažnjom oba ova teksta a razmišljajući o položaju autohtone etničke manjine Albanaca u Crnoj Gori, posebno u periodu nakon obnovljene samostalnosti Države Crne Gore za koju, upravo Vi imate najveće diplomatske zasluge, a nakon Vas glasači Albanske nacionalnosti koji su u referendumsku kampanju ušli bez ijednog političkog zahtjeva i bez uslovljavanja, “slijepo” vjerujući da će im u samostalnoj državi biti bolje, lakše i ljepše. Nadali su se, možda spravom jer su vjerovali čvrsto da će Vaše prisustvo “natjerati” strukture vlasti da poštuju zagarantovana Ustavna prava i početi napokon primjenjivati zakone koje su sami, često bez našeg glasa “za” predložili i usvojili u Skupštini Crne Gore. I za divno čudo, Albanci su izgubili i stečena izborna prava, a Vi i dalje Vladi samo skrećete pažnju, neko kroz “ponudu da mogu poći u Vašington po dokaze o zloupotrebama u privatizaciji Telekoma”, drugi kroz “obavezu primjene zakona u vladavini prava” a treći blago ukazajući na “potrebi davanja prava građanima Malesije/Tuzi na punopravnu opštinu”.
I ovako se vrtimo u krug punih osam godina u samostalnoj državi Crnoj Gori a da je Vlada Crne Gore pri tome “primjer u regionu”. Stoga mi se kao autoru ovog pisma nameću nekoliko pitanja: Zašto čekati i moliti da se Ustav države poštuje? Zašto nekoga podsjetiti na obavezu implementacije usvojenih Zakona? Zar država koja ne poštuje svoj Ustav i usvojene zakone, zaslužuje epitet “primjera u regionu” a znajući pri tome da međunarodni standardi i ratifikovane konvencije i ugovori, imaju primat nad nacionalnim propisima.
Naravno, za trenutak ću se složiti sa Vama da u diplomatiji ne treba uslovljavati ali onda to “pravilo” treba da važi za sve države jednako. Ovako ispada da su u pitanju dupli standardi jer drugačije ne mogu shvatiti realnost da, recimo na Kosovu, za pripadnike nacionalnih manjina ima 20 zagarantovanih poslaničkih mandata, a u samostalnoj državi Crnoj Gori Albanci su izgubili to pravo iako su isto koristili i u Državnoj zajednici Srbija i Crna Gora i u SCG (pet poslaničkih mandata i posebna izborna mjesta) ili se na Kosovu osnivaju pet novih opština, za sredine gdje Srbi i Crnogorci čine većinu a građanima Malesije/Tuzi ostvarivanje tog prava se uporno odbija. Zato, dozvolite mi da kroz ovo otvoreno pismo skrenem Vašu pažnju “na višak prava”koja moja nacionalna zajednica uživa u Crnoj Gori.
Krenuću redom.
Šta je sa primjenom Petog poglavlja Ustava Crne Gore-Posebna manjinska prava i slobode i ako u stvarnosti ništa posebno a manje od drugih? Šta je sa jezikom u službenoj upotrebi? Šta je sa zajemčenim pravom na lokalnu samoupravu, kao jedino kolektivno ljudsko i građansko pravo? Šta je sa autentičnim zastupljanjem manjina u Skupštini Crne Gore? Šta je sa srazmjernom zastupljenošću u organima državne uprave, u organima lokalne uprave, javnim službama i ustanovama? Šta je sa povraćajem imovine stvarnim vlasnicima a oduzeta im po komunističkim zakonima? Gdje je nestala pozitivna diskriminacija (princip afirmativne akcije), gdje i zašto ….. i tako u nedogled.
Gospodo,
Odgovore na sva ova postavljena i mnoga druga pitanja najbolje daje broj stanovnika Albanske nacionalnosti u Crnoj Gori. Prema zadnjem popisu svega 4,91% ili nikad manje. Ali problem je u tome što niko nije ni pokušao da kaže koji su sve razlozi koji su doveli do toga. A razlozi se upravo kriju iza postavljenih pitanja i ne davanja odgovora na ista od strane nadležnih državnih organa tj. nepostojanje jednakih šansi i mogućnosti za pripadnike svih naroda; nemogućnost zapošljavanja; nevraćanje oduzete imovine; loše i sumnjive privatizacije; česti montirani sudski procesi sa političkom pozadinom; pokušaji prisilne mobilizacije u ranijim ratnim dešavanjima; jaka centralizacija vlasti i stalno odbijanje zahtjeva za formiranje punopravne opštine Malesija/Tuzi, učinjele su da građani Albanske nacionalnosti danas razmišljaju samo o jednom – kako stići do Zapadne Evrope ili SAD. Zato, mi danas govorimo o Albancima iz Crne Gore koji su većinski van granica Crne Gore, na privremenom radu, naravno do kraja njihovog života. Tužno, ali istinito.
Poštovani ambasadori, poštovani otpravniče ambasade, poštovani prijatelji stvarne demokratije i vladavine prava,
Ukoliko sve ove činjenice nemaju pravnog, političkog i demokratskog značaja za Vlade koje Vi predstavljate u Crnoj Gori ili ukoliko i za Vas postoje razlozi da, recimo Petnjica, Gusinje, Andrijevica, Plužine, Šavnik itd. mogu biti opštine a da Malesija/Tuzi sa oko 12500 stanovnika ne ispunjava pravno-ekonomske parametre Vlade Crne Gore zato i da Vi i dalje “prećutno” opravdate takvo ponašanje vlasti, onda mi se neminovno nameće pitanje pravne sumnje o saučesništvu u svemu tome.
Dalje ukazujem da Albanci vladavinu prava nijesu shvatili samo kao obavezu primjene propisa u borbi protiv korupcije i organizovanog kriminala, već kao poštovanje Ustava i propisa u cjelosti. Zamislite gospodo Podgoricu, kao glavni grad Crne Gore, unevrzitetski, ekonomski, kulturni i administrativni centar Države a da danas nema nijednog sudije Albanca, počev od osnovnog suda u Podgorici pa do Apelacionog i Ustavnog suda; nema nijednog tužioca ni rukovodioca u policijskim strukturama; nijednog ministra, nijednog potpredsjednika Vlade ili Skupštine, nijednog savjetnika za manjinska prava u kabinetu gradonačelnika Podgorice, nijednog sekretara u gradskim sekretarijatima, nijednog direktora javnog preduzeća …. a da nam pri tom, nakon toliko vremena i obećane opštine i dalje jedino “zadovoljstvo pričinjava “poklon ogromne vrijednosti” u dijelu “Gradske opštine Tuzi”, koja nema sopstvenog budžeta, nema administrativne granice i nema nadležnosti shodno Zakonu o lokalnoj samoupravi. Nažalost, Malesija/Tuzi ni danas nema prostorno urbanistički plan, nema sopstvene razvojne projekte po mjeri potreba lokalnog stanovništva.
Zbog činjenice slaganja sa Vašim gledištima oko daljnjih procesa evropskih i evroatlanskih integracija Crne Gore ali i mog ubijeđenja da isto nije moguće bez uvažavanja specifičnosti pripadnika manjina, posebno etničkih manjina, a potenciram Albance kao autohton narod koji je najspecifičniji u Crnoj Gori zbog činjenice jezika i pisma, istorije i kulture, bio sam “priniđen” da Vam predočim stvarni položaj Albanske etničke manjine u Crnoj Gori i na, za nas otvorena pitanja, za koja očekujem Vašu iskrenu pravnu, političku i diplomatsku pomoć u ostvarivanju, jer se od vječitih obećanja ne može živjeti životom dostojnog čovjeku ni jedan jedini dan a ne 24 godine nakon prvih višestranačkih izbora . A Malesija/Tuzi je i danas bez punopravne opštine; i danas Albanaca skoro da nema u državnoj administraciji; i danas su sredine gdje Albanci čine većinu stanovništva najnerazvijeni krajevi; i danas se mrtvi dvore po privatnim kućama a saučešća se primaju po poljanama; i dalje se odugovlači sa izdavanjem odobrenja za gradnju centralne kapele i gradskog groblja;: i dalje se Udruženju lovaca ovog kraja uskraćuje gazdovanje sa cijelim lovnim područjem; i dalje se nastavni kadar po školama zapošljava iz drugih sredina a naši mladi i školovani prosvjetni radnici su bez posla i tako se polako ali sigurno, uz prećutnu saglasnost vlasti, mijenja i demografska struktura lokalnog stanovništva.
Gospodo,
Završiću ovo moje pismo riječima A. Tokwila, autora knjige “O demokratiji u SAD” koji kaže: “ U opštini leži sloga naroda. Bez opštine nema slobodnog društva”. Na Vas ostaje da procijenite koliko smo mi složni i slobodni kao društvo, a za nas ostaje nada da ćete nam pomoći u ostvarivanju zagarantovanih Ustavnih prava.
Vasel Sinishtaj, dip. pravnik, Odbornik Albanske koalicije u Skupštini gradske opštine Tuzi i poslanički kandidat Izborne liste “Forca za jedintsvo”
